یکی از دغدغه‌های فعالان معدنی تعامل با محیط زیست، منابع طبیعی و محلی‌ها است. اغلب معدنکاران، فعالان محیط‌زیست و جوامع محلی را مزاحمانی می‌خوانند که مانع هرگونه فعالیتی می‌شوند. از طرف دیگر همین نگاه در میان مردم محلی و فعالان محیط‌زیست نسبت به فعالان معدنی وجود دارد. روزنامه «روزگار معدن» درباره همین موضوع با کارشناسان حوزه معدن گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.
گرفتاری‌های حوزه معدن
آیدین زینال‌زاده، مشاور امور اجتماعی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران به «روزگار معدن» گفت: یکی از گرفتاری‌های حوزه معدن درگیری‌های محلی، منابع طبیعی و محیط‌زیست است که در قالب معدنکاری مسئولانه در دنیا مطرح است.
کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت تصریح کرد: شناسایی و تعیین ذخیره منابع معدنی مرحله‌ای ضروری است که قبل از باز شدن معدن باید به انجام برسد. در این مرحله، مکتشف باید از تحلیل موقعیت و تعامل با ذینفعان بهره‌مند شود. با اینکه معدنکار در عملیات اکتشاف به اندازه عملیات بهره‌برداری و استخراج مواد معدنی حضور آشکار در منطقه و جامعه تحت تاثیر عملیات ندارد، ممکن است حساسیت‌های مردم محلی را با ایجاد گردوغبار برانگیزد.
مشاور امور اجتماعی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران با اشاره به مخالفت جوامع محلی با معدنکاران اظهار کرد: برخی جوامع محلی تفاوتی میان عملیات اکتشاف و بهره‌برداری قائل نیستند؛ مگر اینکه معدنکار آنها را به‌طور مستقیم در کارش مداخله دهد و این کار ریسک ناخشنودی مردم محلی را پیش از باز شدن و حتی پیش از مرحله امکان‌سنجی، افزایش می‌دهد.
زینال‌زاده تصریح کرد: هرگونه خصومتی که در مرحله اکتشاف ایجاد شود، به‌منزله تضعیف تلاش‌های بعدی برای تعامل سازنده با ذینفعان محلی خواهد بود و در مقابل هر حسن‌نیتی که در مرحله اکتشاف ایجاد شود، به احتمال زیاد مسیر تعامل با ذینفعان موثر را تا پایان عمر معدن هموار خواهد کرد.
کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت با اشاره به مزایای تعامل زودهنگام با ذینفعان برای معدنکار گفت: درنتیجه این روند، معدنکار اکتشاف خود را آشکارا انجام می‌دهد، نیت خود را ثابت می‌کند، به آن اعتبار می‌بخشد و درنتیجه حسن‌نیت و اعتبار او منافع را با جامعه تقسیم خواهد کرد تا فرآیند توسعه معدن و جامعه همزمان پیش برود.
زینال‌زاده با بیان اینکه شکست در تعامل با جامعه می‌تواند ارزش و چشم‌انداز معدن را ضعیف کند، تصریح کرد: تعامل موفق می‌تواند از طریق ایجاد یک فضای همکاری و حسن‌نیت، این ارزش را تصاعدی بالا ببرد. در مرحله اکتشاف، امکان بکارگیری تمام‌عیار ابزارهای معدنکاری مسئولانه وجود ندارد، بلکه یک تحلیل ساده و تعامل اولیه با ذینفعان ایجاد می‌کند که البته پایه‌های تعاملات بعدی در طول عمر بهره‌برداری از معدن را پی‌ریزی خواهد کرد.
مشاور امور اجتماعی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران ادامه داد: ایده‌های اصلی در این زمینه عبارت است از ایجاد یک رابطه مثبت با جامعه محلی، روشن کردن نقش فاز اکتشاف و روند کلی توسعه معدن. در این بین مسئولان محلی، ناظران دولتی و نمایندگان سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد می‌توانند در برقراری ارتباط موثر به مکتشف کمک کنند. منطق بکارگیری رویکرد مشارکتی در توسعه یک پروژه این است که کسانی که در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت دارند، به احتمال زیاد از نتایج استقبال می‌کنند.
زینال‌زاده تصریح کرد: یک فرآیند مشارکتی که طراحی و مدیریت ضعیف دارد، در بهترین حالت بی‌اثر خواهد ماند و در نتایج اجتماعی و زیست‌محیطی آثار منفی ایجاد می‌کند، این در حالی است که رویکرد مشارکتی که باتوجه به شرایط محلی به‌خوبی طراحی شده و تمام ظرفیت‌های اجتماعی را شناسایی کرده باشد، ذینفعان را به پیوستن به فرآیند واحد دعوت و تضمین می‌کند که این فرصت برای بیان نیازها، انتظارات و نگرانی‌ها فراهم شده است.
مشاور امور اجتماعی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران با تاکید بر اینکه یک فرآیند مشارکتی موثر با شناسایی و تحلیل ذینفعان آغاز می‌شود، ادامه داد: تعامل اولیه با ذینفعان به معدنکاران کمک خواهد کرد تا دست به اعتمادسازی بزنند و احترام متقابل را حاکم سازند. برای ذینفعان این اطمینان حاصل می‌شود که معدنکار قصد دارد به‌طور جدی از نظرات آنها آگاه شود. البته گاهی برخی معدنکاران پیش از مطالعات اکتشافی و امکان‌سنجی به تعامل با ذینفعان می‌پردازند و انتظارات افراد محلی را بی‌دلیل افزایش می‌دهند؛ انتظاراتی که به خودی خود بالا خواهند رفت و معدنکاران با این کار روی افکار عمومی تاثیر منفی می‌گذارند.
کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت تصریح کرد: اگر تعامل با ذینفعان بعد از درگیری آغاز شود، معدنکار به سطح کافی از اعتبار و اعتماد برای حل موثر مناقشات دست نخواهد یافت و اگر آنقدر صبر کند تا پیش از جذب حمایت جامعه محلی یا انجمن‌های محلی مردم‌نهاد یا دولت، شهرتش در معرض خطر قرار گیرد، بیش از حد معمول صبر کرده است! در این بین موقعیت و شرایط هر منطقه منحصر به‌فرد است و مشارکت مناسب گروه‌های ذی‌نفع از معدنی به معدن دیگر متفاوت است.
زینال‌زاده تصریح کرد: تجربه نشان داده ممکن است انتظارات ذینفعان جدید در هر مرحله‌ای به‌دنبال تصمیم یک معدنکار برای پیشبرد پروژه معدنی در طول فرآیند ارزیابی و حتی پس از باز شدن معدن ظهور کند و معدنکار مجبور شود با اختلالات ناشی از ورود ذینفعان جدید به اقدامات قضایی مراجعه کند. در این بین می‌توان با تشخیص اینکه برخی ذینفعان ممکن است از روند شناسایی اولیه دوری کنند و در سایه بمانند، توصیه کرد که در تمام مراحل معدنکاری، شناسایی ذینفعان بدون وقفه ادامه داشته باشد.
اهمیت داشتن نگاه تعاملی
کوروش شعبانی، عضو خانه معدن در گفت‌وگو با «روزگار معدن» گفت: نخستین موضوعی که پس از ثبت محدوده آزاد باید ازسوی مکتشف مورد توجه قرار گیرد، دریافت استعلام از منابع طبیعی است. در این بین منابع طبیعی قوانین سختگیرانه‌ای دارد و گاهی با بیش از ۹۵ درصد درخواست‌ها مخالفت می‌کند؛ به‌طور مثال در سال ۹۵ در استان تهران با ۱۰۰ درصد درخواست‌ها مخالفت شد. درحال‌حاضر نیز وضع به همین شکل است و منابع طبیعی تنها با تعداد محدودی از فعالیت‌های معدنی موافقت می‌کند.
این فعال معدنی به مثال دیگری اشاره و بیان کرد: قانون‌گذار برای گروه ۶ (که شامل فلزات می‌شود) تا حدود ۲۴۰ کیلومتر به معدنکار اجازه ثبت محدوده می‌دهد. در این روند باید اکتشاف اولیه انجام شود تا شناسایی صورت گیرد، این در حالی است که منابع طبیعی فضا را محدود کرده و اجازه همین کار را هم نمی‌دهد؛ به این صورت که در روزهای اول اکتشاف مشکل ایجاد می‌کند.
شعبانی با بیان اینکه براساس باور فعالان معدنی بهتر است صورت‌مسئله را پاک نکنیم، تصریح کرد: به منابع و مواد اولیه در صنایع کشور نیاز داریم تا خوراک کارخانه‌ها تامین و رشد اشتغال در کشور محقق شود. در این بین باید با نگاه تعاملی، دستور‌العمل و راهکارهای اصولی اجازه دهیم، مکتشف کار خود را انجام دهد.
این عضو خانه معدن با اشاره به وضعیت معدنکاری در کشورهای دیگر خاطرنشان کرد: در بسیاری از کشورهای دنیا همچون برزیل، گرجستان و آلمان در وسط جنگل شاهد رشد معدنکاری هستیم. مسئله این است که در این جوامع شاهد تعامل میان ذینفعان هستیم؛ چیزی که در کشور ما کمرنگ است.
شعبانی با بیان اینکه در ایران منابع طبیعی و معدن در مقابل هم قرار دارند و هیچ کدام سخن یکدیگر را متوجه نمی‌شوند، تصریح کرد: باید این دو حوزه در کنار هم باشند و با نگاه تعاملی مشکلات خود را حل کنند؛ به‌طور مثال اگر طرحی درباره اکتشاف مطرح می‌شود با دیدگاه محیط‌زیست و منابع طبیعی همراه باشد.
این عضو خانه معدن در پایان سخنان خود تصریح کرد: ثروتی در کشور وجود دارد که با عملکرد صحیح و سرمایه‌گذاری مناسب ممکن است بعد از ۲۰ سال جایگزین بخشی از درآمدهای نفتی شود. نباید این ذخایر بدون استفاده بماند، بلکه باید وارد عرصه تولید کشور شود و با خود ثروت و اشتغال به همراه آورد تا کشور به توانمندی برسد. او تاکید کرد: برای رسیدن به این مهم هیچ راهی جز تعامل وجود ندارد.
کلام آخر
کارشناسان حوزه معدن باور دارند فعالان بخش معدن، محیط‌زیست و مردم محلی در کشور اغلب با یکدیگر در تقابل هستند و هیچ‌گونه تعاملی با یکدیگر ندارند، این در حالی است که در کشورهای دیگر که فعالیت معدنکاری انجام می‌دهند، شاهد تعامل این بازیگران به‌عنوان ذینفعان حوزه معدن هستیم.
امروز برای اینکه معدنکاری رونق بگیرد و جوامع محلی و محیط‌زیست نیز در تقابل با آن قرار نگیرند، باید به تعامل توجه کرد. همکاری هر یک از ذینفعان می‌تواند کلید گشایش رشد اقتصادی و سود هر یک از بازیگران مرتبط با بخش معدن باشد.