کاهش قدرت خرید و تغییر سبد مصرفی خانوارها پس از بحران شیوع کرونا، زمینه تشدید رکود و افت تقاضا برای بسیاری از کالاهای صنعتی و اقلام مصرفی را فراهم کرده اما این بحران در صنایع غذایی تأثیر دوسویه‌ای داشته و موجب شده تقاضا برای اینگونه اقلام ثابت بماند و حتی در برخی محصولات مرتبط با بهبود سیستم ایمنی بدن سیر صعودی به‌خود گیرد. با مهدی کریمی تفرشی، رئیس هیأت مدیره تعاونی تولیدکنندگان محصولات غذایی کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.
تأثیر شرایط جدید اقتصادی بر صنعت غذا چگونه بوده است؟
شرایط جدید موجب رکود نسبی در بسیاری از صنایع بزرگ، کوچک و متوسط شده. در این شرایط استفاده از ظرفیت‌های برخی صنایع کوچک و متوسط مانند صنایع غذایی که سهم قابل توجهی درتامین امنیت غذایی، تولید ناخالص ملی و ایجاد اشتغال در شرایط حساس کنونی دارند، می‌تواند علاوه بر تامین نیاز بازار داخلی به محصولات غذایی، فرصتی برای ارزآوری از طریق صادرات نیز فراهم سازد زیرا ۱۰درصد ارزش افزوده بخش صنعت به تولیدات صنعت غذایی اختصاص دارد و در سال۹۷ با وجود تنگناهای ناشی از تحریم‌های اقتصادی، ارزش صادرات محصولات تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و مواد غذایی ایران به ۵/۵میلیارد دلار رسید.
سهم صنایع غذایی از تامین نیاز بازار داخلی به این اقلام چقدر است؟
۹۵درصد مواد غذایی مورد نیاز کشور در داخل تولید می‌شود و تولیدکنندگان ایرانی به‌طور متوسط سالانه ۱۳۰میلیون تن مواد غذایی تولید می‌کنند. علاوه بر آن با توجه به ظرفیت‌های موجود، ظرفیت‌های بالایی برای صادرات محصولات صنعت غذا وجود دارد. بازارهای هدف ۴۰۰میلیون نفری اطراف ایران یکی از بهترین فرصت‌ها برای رونق صادرات غیرنفتی با استفاده از فرصت‌های تامین مواد غذایی موردنیاز آنها در شرایط کنونی اقتصادی در جهان است و می‌توان با افزایش بهره‌وری و ایجاد یا توسعه کارخانه‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی از این تقاضای بالقوه موجود، استفاده‌ای مناسب در جهت اهداف تعیین شده در سال جهش تولید داشت. همچنین رسیدن به هدف‌گذاری نرخ رشد سالانه ۲۲درصدی صادرات غیرنفتی از اهداف اصلی برنامه ششم توسعه است، اما صنعت غذا به‌عنوان یکی از رشته‌های صادرات‌محور همچنان با چالش‌های بسیاری برای تحقق اهداف صادراتی پیش‌بینی شده مواجه است.
شیوع کرونا چه تأثیری بر روند تقاضای محصولات غذایی داشته است؟
با ایجاد بحران ناشی از شیوع کرونا در ایران و جهان، تامین مواد غذایی موردنیاز در اولویت قرار گرفته است. این شرایط موجب افزایش بعضی و افت تقاضا برای برخی دیگر از مواد غذایی شده؛ به این معنا که تولیدکنندگان مواد غذایی فاسدنشدنی مانند حبوبات با افزایش تقاضا مواجه شده‌اند. از سوی دیگر با توجه به تأکید کارشناسان تغذیه و بهداشت در مورد سبد مصرف خانوارها در دوره شیوع کرونا، تقاضا برای بسیاری از مواد غذایی که خواص آنها موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود، افزایش یافته که باید تولیدکنندگان رشد تولید و عرضه این اقلام را در دستور کار قرار دهند. با وجود این به‌دلیل کاهش آهنگ رشد جمعیت، تغییر سبد خرید و افت تقاضا به‌خصوص در دهک‌های متوسط و پایین جامعه پس از شیوع کرونا، ادامه رشد و توسعه صنایع غذایی مستلزم حضور در بازارهای صادراتی و هدف منطقه به‌خصوص بازارهای ۳کشور روسیه، عراق و عمان است.
با این شرایط الزامات حفظ سهم صنعت غذا از اشتغال چیست؟
گردش مالی صنایع غذایی در ایران ۱۰۰میلیارد دلار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این صنایع بالاترین سهم را در ایجاد اشتغال کشور داشته‌اند. همچنین صنایع غذایی امکان به‌دست‌آوردن سهمی بیشتر از مجموع اشتغال‌زایی نسبت به سایر بخش‌های صنعتی را خواهد داشت. هم‌اکنون صنایع غذایی با داشتن ۲۵۰۰کارگاه تولیدی در بین ۱۳هزار کارگاه صنعتی دارای ۱۰نفر کارگر و بیشتر، ازجمله بزرگ‌ترین صنایع کشور از لحاظ تعداد، ایجاد ارزش‌افزوده و میزان اشتغال‌زایی محسوب می‌شود. صنایع غذایی به تنهایی ۸/۱۶درصد از مجموع اشتغال صنعتی را به‌خود اختصاص داده‌اند و درصورت حمایت کافی از این بخش، حتی در شرایط اقتصادی جدید ناشی از شیوع کرونا نیز امکان توسعه اشتغال بیش از سایر بخش‌های صنعتی را خواهد داشت. از آنجا که مواداولیه اصلی این صنعت، محصولات کشاورزی فصلی است و تولیدکنندگان باید در مدت خاص و کوتاهی تمام مواد اولیه مورد نیاز را از کشاورزان که به فروش قسطی و نسیه تمایلی ندارند، به‌صورت نقدی خریداری کنند، دوره گردش سرمایه و بازگشت آن در این صنایع طولانی‌مدت است. از سوی دیگر کوچکی و نبود یکپارچگی زمین‌های کشاورزی، شرایط هدررفتن منابع آبی و تشدید تنگناهای تامین مالی کشاورزان را فراهم کرده و باعث شده دلال‌ها و واسطه‌ها با استفاده از این نقطه ضعف، در بازار محصولات کشاورزی فعال شوند. رشد هزینه‌های حمل‌ونقل و افت کیفیت مواد غذایی به‌دلیل شرایط نامناسب حمل و نگهداری از دیگر تنگناهای صنایع غذایی برای تولید و عرضه محصولات با قیمت و کیفیت مناسب است.کریمی تفرشی