رضا امیدوار تجریشی – به گواه آمار موسسات پژوهشی معتبر در دنیا، تهران تاکنون نتوانسته رتبه قابل قبولی را در بحث کیفیت، معماری و ساختارهای منظم شهری به خود اختصاص دهد، به‌طوری که براساس گزارش موسسه مرسر، تهران در فهرست بدترین شهرهای جهان قرار گرفته و جایگاهی بسیار نامرغوب و نازل دارد.
از سوی دیگر، بنابر پژوهش واحد اطلاعات اقتصادی اكونوميست، تهران رتبه 133 جهان را در میان 140 شهر مهم از نظر کیفیت زندگي كسب كرده است. این موضوع در حالی است که بسیاری هزینه توسعه و نگهداری تهران را به دلیل پایتخت بودنش زیاد می‌دانند، بنابراین به نظر می‌رسد که نقش مدیریت شهری تهران حائز اهمیت زیادی است و براین اساس باید عملکرد مدیریت شهری به ظرافت، مورد نقدوبررسی قرار بگیرد.
بودجه مصوب برای شهر تهران 17 هزار و 880 میلیارد تومان است که تا کنون در مقایسه با بودجه سایر کلانشهرها پژوهش مدونی صورت نگرفته است. با این حال بنابر داده‌های پژوهشی، بودجه سالانه شهرداری و هزینه‌های اداره تهران حداقل دو برابر سایر شهرهای کشور است، در این میان سهم «کمک‌های دولتی» چیزی حدود 4 تا 6 درصد کل بودجه یک‌سال را تشکیل می‌دهد. براین اساس به نظر می‌رسد، یکی از معضلات مهم هزینه‌های بالا، کیفیت خدمات شهری اعم از آسفالت تا حمل و نقل عمومی است که این موضوع موجب شده کیفیت فدای کمیت شود، حال آنکه با ایجاد بسترهای مناسب در مدیریت شهری می‌توان کاهش هزینه‌ها را ایجاد کرد، بنابراین اولین اصل اساسی در شرایط کنونی آن است که مدیریت صحیح را جایگزین هزینه‌های بالا کنیم.
در بسیاری از طرح‌های ایجاد شده عدم زمان بندی درست در جهت توسعه شهری، هزینه شهر را بالا می‌برد همان طور که در قبل اشاره شد، کیفیت خدمات نباید فدای کمیت شود. به‌عنوان مثال در کلان شهرهای بزرگ دنیا، متوسط عمر آسفالت 20 سال است اما گفته میشود که این رقم در تهران بین 6 ماه تا یک سال است. آن گونه که به نظر می‌رسد بخشی از مشکل به عدم هماهنگی بین دستگاه‌های شهری و خدماتی مانند برق، آب، گاز و… بازمی‌گردد. نکته دیگر اینکه یکی از دلایل هزینه‌های بالای شهرداری تهران عدم معماری و شهرسازی مناسب در کوچه‌ها و خیابان‌های تهران است. هنگامی که بنایی به وسعت 30طبقه بی‌توجه به اصول شهرسازی ساخته میشود، هزینه دسترسی و خدمات شهری مانند حمل و نقل عمومی، خدمات رفاهی و اجتماعی را افزایش می‌دهد که این موضوع هزینه‌های چند باره را بر دوش مدیریت شهری تحمیل می‌کند.
توسعه ناهمگون در بین شهرهای ایران باعث ایجاد هزینه بالای نگهداری شهر تهران میشود؛ 50درصد امکانات رفاهی کشور در تهران جای دارد و تهران نیز هزینه 50 درصد ارزش افزوده مالیات در اقتصاد کشور را پرداخت می‌کند. یکی از هزینه‌های سربار روزانه یک، دو میلیارد تومانی است که برای جمع‌آوری زباله صرف میشود که با تدابیری می‌توان هزینه‌های اضافی و موظف را تبدیل به سرمایه برای شهر کرد و با آموزش نیز هزینه‌های اضافی را کم کرد. برای مدیریت صحیح منابع تهران و کاهش در هزینه‌های اضافه شهر باید نکات زیر را اجرا کرد.
1- اولویت‌بندی و اجرای دقیق پروژه‌های شهری با استفاده از تامین سرمایه توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی.
2- کیفیت خدمات باید به دقت صورت بگیرد نه اینکه صرفا انجام پروژه اهمیت داشته باشد. به‌عنوان مثال هزینه روکش سطح عبور و مرور باید با بهترین مصالح انجام شود تا دوباره کاری صورت نگیرد.
3- آموزش شهروندی برای پرداخت عوارض شهری، همچنین فرهنگسازی افراد جامعه به منظور استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی، فرهنگ ترافیک، فرهنگ تفکیک زباله و… نیز دارای اهمیت بسیار است.
4- جلوگیری از مهاجرت به تهران و تشویق به مهاجرت معکوس نیز باید در برنامه‌ریزی مدیران شهری قرار گیرد. براین اساس سرمایه‌گذاری در دیگر شهرها و کلان شهرهای کشور به خصوص شهرهای کوچک و در حال توسعه باید مدنظر قرار گیرد که در اینجا نیازمند همکاری دولت با مدیریت‌های شهری هستیم.
5- هزینه‌های لجستیکی و خدمات نیز باید کاهش پیدا کند تا با ایجاد بازار‌های عمده فروشی (هایپر مارکت‌های تخصصی) در اطراف شهرها از خرده‌فروشی و ایجاد معضلات رفت و آمد جلوگیری شود.
6- موازی‌کاری در شهرداری و دستگاه‌های دولتی و دیگر نهادها یکی از عوامل افزایش هزینه‌ها بوده است؛ به‌طوری که شهرداری تهران در جهت فعالیت‌های اجتماعی در حوزه آسیب‌ها، معاونت خدمات رفاهی و اجتماعی را تاسیس کرده است حال آنکه در این حوزه، سازمان بهزیستی نیز وظایف بسیاری را برعهده دارد، بنابراین این موازی کاری نه تنها کمکی به شهر نمی‌کند، بلکه اتلاف هزینه‌ها را در پی دارد، در صورتی که یکی باید مجری و دیگری حامی مادی و معنوی باشد.
7- تحقق درآمدهای پایدار مانند عوارض محلی نیز دارای اهمیت است. هزینه‌های مصوب بر دوش دولت است که باید به‌صورت منظم پرداخت شود.
8- جذب نیروهای متخصص شهری و انتخاب افراد شایسته در پست‌های مدیریتی و شورای شهر.
9- بهره‌مندی از شوراهای محلی (شورایاری ها) در مشارکت‌های اجتماعی و آموزش همگانی.
10- بهره بری مناسب از نیروهای اداری و کارشناسی.
11- جلوگیری از رانت و فساد اداری.
12- اجرای دقیق طرح تفصیلی.
13- رشد متوازن شهر بر اساس دسترسی آسان افراد به امکانات عمومی.
14- استفاده از ظرفیت‌های نهفته شهر در جهت بهبود اقتصاد شهر مانند گردشگری شهری، اشتغال خانگی، بازارچه‌های محلی و…..
15- استفاده از انرژهای نو و ترغیب عموم مردم به استفاده از آن.
16- انتقال پایتخت سیاسی به شهر دیگر و ایجاد شهرهای توانمند برای توسعه اقتصادی.
موارد فوق در صورت رعایت باعث کاهش هزینه‌های نگهداشت شهر میشود که جای بحث و بررسی بیشتری دارد