تابستان امسال، انتشار خبر محکومیت ایران در بازار فولاد اروپا به دلیل دامپینگ قیمتی باعث شد تا بسیاری از فعالان صنعتی کشور نسبت به این خبر واکنش نشان دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، برخی کارخانه‌های تولیدکننده فولاد، زمانی که صنایع پایین دستی داخلی نیاز به این ماده اولیه مهم برای عرضه محصولات تکمیلی با ارزش افزوده بالاتری داشتند، با ارزان‌فروشی کالایشان در بازار اروپا ضربه‌ای دوگانه به اقتصاد کشور زده‌اند؛ هم موجب تضعیف صنایع داخلی مصرف‌کننده فولاد شده‌اند و هم با ارزان‌فروشی فولاد به اروپا و محکومیت کشورمان، موجب شدند این بازار اصلی صادراتی را از دست بدهیم.
تصویر ارزان‌فروشی در خارج گرانفروشی در داخل
آمارها چه می‌گویند
براساس داده‌های گمرکی اتحادیه اروپا، در دوره 2010 تا 2013 میلادی، مجموع ارزش صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا 135 میلیون دلار (میانگین بهای واحد 652 دلار بر تن) بود. ارزش صادرات در سال 2014 میلادی به 219میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 545 دلار بر تن)، در سال 2015 میلادی به 324 میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 404 دلار بر تن) و در سال 2016 میلادی به 231 میلیون دلار (با میانگین بهای واحد 332 دلار بر تن) بالغ شد.
بررسی روند بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا نشان می‌دهد، بهای واحد اعلام شده توسط گمرک‌های اتحادیه اروپا برای واردات ورق فولاد گرم از ایران از 600 دلار بر تن در ماه ژانویه سال 2014 میلادی (دی ماه سال 1392) بتدریج کاهش یافت و به حدود 300 دلار در ماه ژانویه سال 2016 (دی ماه سال 1394) سقوط پیدا کرد. این آمار نشان می‌دهد، قیمت فولاد صادراتی ایران به اروپا نصف شده بود.
داخل مرزها چه خبر است
بر اساس داده‌های سازمان بورس کالا، بهای فروش ورق فولاد گرم شرکت فولاد مبارکه در سه‌ماهه اول سال 1394 حدود 17 هزار ریال بر کیلوگرم بود که بتدریج مقداری کاهش یافت و طی ماه‌های مرداد سال 1394 تا فروردین سال 1395، حدود 14500 ریال بر کیلوگرم نوسانات اندکی داشت. ماه‌های اردیبهشت تا شهریور سال 1395 بهای ورق فولاد گرم به سطح 16 هزار ریال در کیلوگرم ترقی کرد و پس از آن مجدد بالا رفت و آذر سال 1395 تا فروردین 1396 در قیمت 20هزار و 600 ریال بر کیلوگرم تثبیت شد. بهای ورق فولاد گرم در ماه‌های مرداد و شهریور سال 1396 به 23 و 25 هزار ریال بر کیلوگرم افزایش پیدا کرد. شهریور ماه 1396، نسبت به ماه مشابه در سال قبل بهای ورق فولاد گرم 59 درصد و نسبت به ابتدای سال 1395، 74درصد افزایش را تجربه کرد.
در شرایطی که قیمت فروش داخلی ورق فولاد گرم افزایش مستمری را تجربه کرد، بهای واحد صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپا به میزان قابل توجهی در سطح زیر قیمت فروش داخلی بود. فروردین ماه سال 1394، قیمت فروش داخلی ورق فولاد گرم 37 درصد (4700 ریال بر کیلوگرم) بالاتر از بهای واحد صادراتی به اتحادیه اروپا بود که این اختلاف بتدریج کاهش یافت و به 14درصد (1800 ریال بر کیلوگرم) در شهریور ماه سال 1394 تنزل پیدا کرد. از آبان ماه سال 1394، روند اختلاف بین قیمت‌های فروش داخلی و بهای واحد صادراتی به اتحادیه اروپا بتدریج شدت گرفت و گرانفروشی داخلی نسبت به صادراتی به 61 درصد (5500 ریال بر کیلوگرم) در اسفند ماه سال 1394 صعود کرد. این روند تا تیر ماه سال 1395 به میزان 65 درصد (6300 ریال بر کیلوگرم) ادامه یافت. افزایش شدید قیمت فروش داخلی نسبت به بهای صادراتی مقارن با رشد بالای صادرات ورق فولاد گرم به اتحادیه اروپاست.
دو روند کلی در عرضه ورق فولاد گرم به بازارهای داخلی و خارجی ملاحظه می‌شود: کاهش قابل ملاحظه بهای واحد صادرات به اتحادیه اروپا و افزایش مستمر قیمت‌های فروش داخلی.
حمایت بی‌قاعده، نامتناسب و بی قید و شرط دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت از تولیدکنندگان بزرگ فولاد داخلی با اعمال تعرفه وارداتی بسیار بالا از ابتدای سال 1394 و از سوی دیگر، فقدان نظارت لازم و آزادی عمل کامل، در عمل موجب شد، آنها به سهولت اقدام به صادرات زیر قیمت‌های داخلی و جهانی کنند و از سوی دیگر در جهت جبران زیان ناشی از صادرات، در جهت افزایش بی‌رویه قیمت‌های فروش داخلی گام بردارند. وزارت صنعت، معدن و تجارت با افزایش ناگهانی چند برابری تعرفه‌های واردات ورق فولاد گرم، بستر و زمینه لازم برای وقوع تخلفات صادراتی در تولیدکنندگان فولاد داخلی و از سوی دیگر احجاف به صنایع پایین‌دستی و اعمال تضییقات و گرانفروشی به آنها را فراهم ساخت.
اقدامات مشترک و هماهنگ دولت و تولیدکنندگان بزرگ فولاد، نتایج زیر را به همراه داشته است.
1- بهای نامتعارف و بالای مواد اولیه (ورق فولاد گرم) گران شدن محصولات و کالاهای تولیدی نهایی که ده‌ها شاخه تولیدی و صنعتی کشور را در بر می‌گیرد: نظر به گستره مصرف و کاربرد آهن و فولاد در بخش‌های مختلف اقتصادی عمرانی، ساختمانی، صنعتی، کشاورزی و حتی خدماتی، اثرات بهای بالا و افزایش شدید و بدون تناسب آن روی کل فعالیت اقتصادی کشور محسوس و قابل ملاحظه است.
2-تنزل شدید میزان فعالیت و در نتیجه، کاهش اشتغال و درآمد اقتصادی در صنایع پایین‌دستی فولاد و بخش‌های مرتبط با مصرف فولاد و محصولات فولادی: با این که در دو دهه اخیر بخش غالب حمایت‌ها و منابع مالی در جهت توسعه صنایع بالادستی تولید فولاد صرف شده است، حدود 80 هزار نفر در کل کارگاه‌های بزرگ تولید آهن و فولاد شاغل هستند و در مقابل اشتغال واحدهای صنعتی و تولیدی صنایع فلزی بالغ بر 400 هزار نفر است. با در نظر گرفتن صنایع ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات و دیگر بخش‌های صنعتی مرتبط، حدود یک میلیون نفر در کارگاه‌ها و صنایع پایین‌دستی فلزی شاغل هستند. کاهش میزان فروش و توان اقتصادی صنایع فلزی پایین‌دستی اثرات مستقیم و قابل ملاحظه بر کاهش درآمد و اشتغال صنعتی و تشدید رکود اقتصادی کشور دارد.
3- افزایش نامتعارف قیمت تمام‌شده و بهای فروش تولیدات صنایع فلزی داخلی (و همچنین دیگر بخش‌های تولیدی وابسته) و در نتیجه کاهش قدرت رقابت آنها در بازارهای داخلی در برابر کالاهای وارداتی و بخصوص اقلام ارزانقیمت ساخت چین .
4- ارزان‌فروشی صادراتی انواع ورق فولاد گرم در سطح جهان بخصوص به کشورهای اروپایی و محکومیت ایران در دامپینگ صادرات فولاد به اتحادیه اروپا و از دست دادن این بازار مهم.