ریحانه سادات رضویان- معاون امور حقوقی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران
قدرت‌های سلطه‌گر در گذشته از طریق تجاوز به خاک کشورهای هدف و از راه جنگ و خونریزی درصدد نیل به اهداف خود برمی‌آمدند اما امروز با گسترش قدرت مبادلات مالی به عنوان عامل بسیار مهم در توسعه و رشد اقتصادی کشورها، دیگر کشورهای سلطه‌گر با سو استفاده از قدرت تعهدات مالی در پی اجرای اهداف سیاسی خود در کشورهای هدف هستند.
در این زمینه سازمان‌هایی مانند FATF ابتدا تحت عنوان‌های انسان‌دوستانه و در پاسداشت حقوق بشر و با شعارهایی تحت عنوان مبارزه با پولشویی و تروریسم شروع به کار کرده اما در واقع امر، با تدوین اصول خاص و لزوم تبعیت کشورهای عضو از این اصول، به نوعی به ابزاری در راستای تحقق اهداف سیاسی برخی کشورهای عضو تبدیل شده‌اند.
در این زمینه نظرات بسیار متفاوتی وجود دارد. روشن است که در بدو امر FATF به عنوان نهادی در راستای شفافیت مالی و جلوگیری از پولشویی و کمک مالی به تروریسم به عنوان عامل مثبت در جهان عمل می‌کند اما در بطن موضوع و نحوه برخورد با کشورها و در روند درونی‌سازی این اصول، متوجه پیامدهای منفی برای برخی کشورها خواهیم شد. درواقع پیوستن به این سازمان بین دولتی، هم دارای آثار مثبت اقتصادی و هم آثار منفی سیاسی برای ایران خواهد بود و با بررسی کارشناسانه و اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه، باید هرچه زودتر نسبت به این موارد، تصمیمی اتخاذ شود. در راستای تبیین موضوعات و درونی‌سازی مفاهیم فوق، ارائه تعاریف از ماهیت این سازمان و قدرت اجرایی آن، ضروری است.
FATF مخفف Financial Action Task Force به معنی گروه ویژه اقدام مالی و سازمانی بین دولتی است که از سال 1989 میلادی با مصوبه 7 کشور صنعتی موسوم به گروه 7 زیرمجموعه سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در فرانسه شروع به کار کرد و در حال حاضر 35 کشور و 2 نهاد بین‌المللی عضو آن هستند.
این نهاد در راستای مبارزه با پولشویی، تروریسم و دیگر موضوعات مبتنی بر فعالیت‌های مالی و تبادلات پولی، فعالیت می‌کند.
هدف FATF گسترش قوانین تنظیم‌کننده، تنظیم استانداردها و معیارهای عملیاتی برای مبارزه با پولشویی و مقابله با تامین مالی تروریست‌ها و دیگر تهدیدات مربوط به امنیت است. بنابراین گروه ویژه اقدام مالی یک سازمان سیاست‌گذار است که برای ایجاد اراده سیاسی لازم به منظور ورود به قوانین مالی شکل گرفته است.
با توجه به موارد گفته شده FATF با اختیارات و دامنه وسیع وظایفی که دارد می‌تواند لیست‌ها و گزارش‌هایی ارائه کند که میزان ریسک سرمایه‌گذاری را در کشورها نشان می‌دهد که قطعا این اقدامات می‌تواند تبعات سیاسی هم در پی داشته باشد.
در ادامه ضروری است به این نکته پرداخته شود که تمامی گزارش‌های گروه ویژه اقدام مالی، مورد استناد موسسات مالی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی قرار می‌گیرد که به نظر می‌رسد دلیل این مساله، استناد قرار گرفتن از دو جنبه است:
- استفاده از توصیه‌های یک سازمان تخصصی برای پایین آوردن ریسک سرمایه‌گذاری
- در امان ماندن از اقدامات تنبیهی گروه ویژه اقدام مالی در مورد کسانی که به توصیه‌های این سازمان عمل نمی‌کنند.
به طور کلی می‌توان گفت گروه ویژه اقدام مالی، بیشتر در زمینه شفافیت گردش‌های مالی در سراسر جهان فعالیت می‌کند و یک سازمان تخصصی و تاثیرگذار در امور مالی بین‌المللی است. درواقع قدرت اجرایی و تاثیرگذاری این نهاد در اقتصاد جهانی، برگرفته از همین موارد است.
با توجه به اصول و قواعد حاکم بر این نهاد از جمله ایرادات اساسی و آثار منفی پیوستن ایران به FATF می‌توان به دشواری اجرای قوانین، ابهامات در حوزه اجرا (عدم شفافیت کافی در بیان اصول FATF)، تناقض با قانون اساسی و قاعده نفی سبیل در اسلام (اصول153 و 152 قانون اساسی)، امکان برخورد گزینشی با ایران که در مواردی حتی ممکن است به خودتحریمی نیز بینجامد (مصادیق مطرح شده در زمینه تروریسم و قرار دادن برخی افراد و ارگان‌‌های داخلی) اشاره کرد.
در مقابل، پیوستن به FATF هم می‌تواند آثار بسیار مثبتی، به ویژه در راستای رشد و توسعه اقتصادی برای کشورمان در بر داشته باشد که مهم‌ترین این آثار، شامل خروج ایران از لیست سیاه، جذب سرمایه‌گذاری و دانش فنی خارجی، جلوگیری از انزوای اقتصادی ایران، سهولت در انجام معاملات اقتصادی و افزایش شفافیت در زمینه نقل و انتقالات مالی خواهد بود .
در بررسی آثار مثبت و منفی پیوستن به FATF باید واقعیت‌ها و مشکلات اقتصادی امروز که گریبانگیر تمامی اقشار جامعه است را در نظر گرفت. همچنین نباید فراموش کرد که شرایط به نحوی است که حتی اگر تحریم‌ها نیز از پیش رو برداشته شوند، بازهم مشکلات انزوای اقتصادی همچنان به قوت خود باقی خواهند ماند. شرایط نابسامان اقتصاد فعلی و لزوم برقراری مراودات بانکی و مالی در سطح جهانی و همچنین تامین مالی و ورود سرمایه خارجی که با خود، سرمایه‌گذار و دانش فنی و تکنولوژی به همراه خواهد داشت، نیز در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد. درمجموع با توجه به این موارد، به نظر می‌رسد یکی از اساسی‌ترین مسائل در راه برون‌رفت از شرایط انزوای فعلی، پذیرش شرایط ورود، بسترسازی و اتخاذ تصمیمات عاجل در زمینه پیوستن به FATF خواهد بود.
افزایش توان تولید و خودکفایی، همگی از مصادیق مفاخر ملی و از رهنمودهای مهم رهبر معظم انقلاب است، با این حال احقاق این مهم، نیازمند برقراری تعامل با جهان پیشرفته علم و تکنولوژی روز است. در عمل نیز مثال‌های فراوانی وجود دارند، از جمله پروژه‌های نفتی که عملا شرکت‌های داخلی، فاقد دانش فنی مورد نیاز هستند و همین امر باعث شده است در میادین مشترک نفتی و گازی، کشورهای دیگر از جمله عراق و عمان چندین برابر، بیشتر از ایران بهره‌برداری کنند. در زمینه استحصال انواع انرژی، لزوم ورود دانش فنی از طریق جذب انواع سرمایه‌گذاری خارجی، به شدت احساس می‌شود.
همچنین انزوای اقتصادی، آسیب اصلی را به جامعه تولیدکننده و بازرگانان وارد می‌کند، چنانکه در سال‌های اخیر نیز بسیار شاهد کوچک شدن و نابودی بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی بودیم.
به نظر می‌رسد برای رفع ایرادات اساسی و به حداقل رساندن آثار منفی عضویت ایران در FATF نیاز به برگزاری کارگروه‌های تخصصی حقوقی و اقتصادی در راستای اتخاذ تصمیمات کارآمد و بسترسازی قانونی از طریق قانون‌گذاری و ایجاد تغییرات، امری مهم و ضروری است تا خونی تازه بر پیکر اقتصاد و فعالان این عرصه، چه در بخش دولتی و چه خصوصی، جریان یابد و دوباره شاهد رونق و شکوفایی اقتصادی در میهن عزیزمان ایران باشیم.