محمد مهدی مومن زاده
نایب رئیس هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان استان تهران
یکی از پیشران¬های اصلی اقتصاد مقاومتی بنگاه های اقتصادی هستند. در این بین هلدینگ ها به دلیل اینکه از نظر سرمایه، نیروی کار، ایجاد ارزش افزوده و توان انجام پروژه های بزرگ شرایط مناسب تری دارند؛ از اهمیت بالاتری برخوردارند. از این رو توجه به نقش هلدینگ¬ها، تأمین مالی آن¬ها و کمک به آن¬ها با ایجاد سازوکارهایی مثل حاکمیت شرکتی از اهمیت زیادی در توسعه اقتصادی برخوردار است.
با توجه به رقابت روز افزون و تغييرات سريع محيط اقتصادی، نقش شركتهاي هلدينگ در اثربخشي، هم افزايي و ارزش آفريني شركتهاي تابعه بيش از پيش نمايان شده است. این شرکتها در تلاش اند تا از طریق تملک شرکتهای دیگر که عموماً در صنایع مشابه فعالیت می نمایند یک گروه تخصصی را تشکیل داده و به این شکل بتوانند از مزایایی برخوردار شوند که از آن جمله می توان به کاهش ریسک، امکان استفاده از منابع شرکت های هم گروه، امکان به اشتراک گذاشتن توانمندی ها، حمایت مالی از شرکت های زیر مجموعه، افزایش توان رقابتی و تسهیل فعالیت در عرصه ملی و بین المللی اشاره نمود.
هلدینگها مفهوم جدیدي به تفکیک مالکیت و مدیریت بخشیده اند و آن حذف کنترل بیش از حدي است که مالکان، بر شرکتهاي تابعه اعمال می کنند. این کار، با حداقل نمودن کانال هاي ارتباطی شرکتهاي تابعه و شرکتهاي سرمایه گذار اصلی و ایجاد یک کانال واحد صورت می گیرد.
شركت مادر (هلدينگ) شركتي است كه با سرمايه گذاري در شركت سرمايه پذير جهت كسب انتفاع، آن قدر حق رأي كسب مي‌كند كه براي كنترل عمليات شركت، هيئت مديره را انتخاب كند و يا در انتخاب اعضاي هيئت مديره مؤثر باشد.
به طور خلاصه دلایل ایجاد هلدینگ ها عبارت است از :
1ـ دسترسي به منابع و تسهيلات و امكانات توليد، دانش فني، تشكيلات بازاريابي و فروش و از اينرو گسترش و افزايش سهم در بازار و دستيابي به مواد اوليه كمياب.
2ـ دسترسي آسان و سريع به منابع مالي با شرايط مناسب و بهينه اقتصادي و صرفه جويي در هزينهها از طريق افزايش مقياس توليد.
3ـ دستيابي به مديريت كارآمد.
4ـ صرفهجويي در زمان براي ورود به بازارهاي جديد، با تصاحب شركتي كه قبلاً در بازار مورد نظر فعاليت داشته، بجاي تخصيص منابع براي ورود به بازار مورد نظر.
5ـ بهرهگيري از فعاليتها و مزاياي مالياتي
همچنین به این موارد هم می توان اشاره کرد:
1ـ دادن استقلال و مديريت نامتمركز بيشتر به شركتها و واحدهاي عملياتي (برخلاف سازمانهاي وظيفهاي)، يا به شركتهاي هولدينگ (در مقايسه با كنترل مستقيم دولت).
2ـ امكان ريسك پذيري در شركتهاي هولدينگ همراه با فعاليتهاي متنوعي كه درآنها جريان دارد.
3ـ كاهش هزينههاي سرمايهگذاري را در پي دارد.
4ـ در شركتهاي هولدينگ امكان صرفهجويي و نيز به كارگيري مديريت شايسته و انجام مأموريتهاي تخصصي، نظير صادرات، ميسر مي‌شود.
در جوامع امروزی که سرمایه گذاري نقش حیاتی در اقتصاد ملی بازي می کند، سرمایه گذاران نمی توانند فعالیت هاي خود را صرفاً در زمینه هاي خاصی محدود کنند. لذا بدلیل گسترش دامنه فعالیت ها و با نگرش تخصصی و حرفه اي، این فعالیت ها را در قالب شرکت هاي متعدد تفکیک می نمایند و در تلاش براي حداکثرکردن سود از طریق انجام کلیه فعالیت ها در چارچوب گروه و در زنجیره فعالیت هاي مکمل یکدیگر در قالب شرکتهاي تخصصی سرمایه گذاري عمل می کنند. یک شرکت مادر تخصصی (هلدینگ یا دارنده حق کنترل) بیشتر نقش ستادي ایفاء می کند. به عبارت دیگر، شرکتهاي مادر به کنترل و اداره سرمایه گذاريها و سیاستگذاري براي شرکتهاي زیرمجموعه می پردازند. در شرکتهاي مادر تخصصی، هدف از سرمایه گذاري، افزایش ثروت سرمایه گذار از طریق کسب سود و بالابردن ارزش سرمایه می باشد .از این رو، چاره اي جز گسترش و توسعه فعالیتها و تخصصی شدن آنها وجود ندارد و بمنظور تخصصی کردن و گسترش فعالیتها باید از طریق ترکیب شرکتها و مدیریت عالی آنها اقدام نمایند.
به عبارتی می توان گفت بخش عظیمی از اقتصادهای امروزی در بستر شرکت های هلدینگ شکل گرفته است و این بنگاه¬ها در شکوفایی اقتصاد یک کشور نقش قابل توجهی را ایفا می کند. الگوهای مدیریت و سیاستگذاری در این بنگاهها به عنوان فناوری نرمی به شمار می رود که می تواند یک بنگاه را از سایر رقبایش متمایز سازد. وجود بنگاه های مادر مؤثر در اقتصاد یک کشور می تواند موجبات شکوفایی و پایداری آن اقتصاد را فراهم آورد.
در این اقتصادها هلدینگ ها، با استفاده از دانش موجود در شرکت های کوچک و متوسط سرعت رشد خود را چند برابر میکنند. همانطور که می دانیم ادغام و تملیک شرکتهای کوچک و متوسط یکی از راه های توسعه هلدینگ هاست. با تملک شرکت های کوچک و متوسط به سازمان اجازه داده می شود کل منابع مورد نیاز برای رقابت در صنعت و کسب مزیت رقابتی در آن را به صورت یکجا به دست آورد. مزیت اصلی این کار سرعت عمل در رقابت و موقعیت یابی در فضای کسب و کار است. با خرید یک شرکت فعال، بنگاه مادر منابع لازم برای رقابت در عرصه کسب و کار را یکجا به دست می آورد. در برخی موارد ایجاد یک مزیت که در شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان به سرعت ایجاد می شود، در شرکت های بزرگ نیاز به هزینه بالا و صرف زمان زیادی دارد. ممکن است حتی علیرغم انجام سرمایه گذاری و صرف وقت زیاد باز هم کیفیت دانش فنی ایجاد شده همچون دانش فنی ایجاد شده در شرکت های کوچک و متوسط نشود. با تملک این شرکت ها یا داشتن سهام کنترلی در آنها فرصت های بالقوه نیز از رقبا گرفته می شود و امکان استفاده از این مزیت رقابتی ایجاد شده در شرکت های کوچک و متوسط را ندارند. به نظر می رسد حمایت بنگاه های بزرگ از شرکت های کوچک و متوسط و به طور خاص شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان هم ارزش افزوده اقتصادی بالایی را ایجاد خواهد نمود و هم مزیت رقابتی بنگاه های کشور را افزایش می دهد.
در حال حاضر بیش از 25 درصد ارزش بازار سرمایه را هلدینگهای فعال در حوزه های مختلف تشکیل میدهند و اگر شرکت های گروه را اضافه کنیم این سهم بیشتر هم می شود. لذا بخش بزرگی از اقتصاد کشور در کنترل هلدینگهاست و توسعه، توانمندسازی و ارزیابی آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین توجه به سیاستهای اقتصادی ابلاغی توسط مقام معظم رهبری نشان می دهد هلدینگها در تحقق اهداف این سیاستها نیز نقش مهمی بر عهده دارند. در ادامه به برخی از این سیاستها که توسعه هلدینگ ها در تحقق آن ها نقش دارد اشاره می شود:
سیاستهای کلی «برنامه ششم توسعه»
• رشد اقتصادی شتابان و پایدار و اشتغال‌زا به‌گونه ای که با بسیج همه امکانات و ظرفیت‌های کشور، متوسط رشد ۸ درصد در طول برنامه محقق شود.
• بهبود مستمر فضای کسب وکار و تقویت ساختار رقابتی و رقابت‌پذیری بازارها.
• جذب سرمایه ایرانیان خارج از کشور و سرمایه‌گذاران خارجی با ایجاد انگیزه و مشوق‌های لازم.
سیاستهای کلی «اقتصاد مقاومتی»
• محور قراردادن رشد بهره‌وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویت رقابت‌پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت بین مناطق و استانها و به کارگیری ظرفیت و قابلیت‌های متنوع در جغرافیای مزیت‌های مناطق کشور.
• اصلاح و تقویت همه‌جانبه نظام مالی کشور با هدف پاسخگویی به نیازهای اقتصاد ملی، ایجاد ثبات در اقتصاد ملی و پیشگامی در تقویت بخش واقعی.
سیاستهای کلی «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی»
• بالا بردن قدرت رقابت و افزایش بهره وری عوامل تولید با اصلاح و بازسازی ساختار تولید ملی، کاهش هزینه ها و بهبود کیفیت تولید، اتخاذ انواع تدابیر تشویقی و تنبیهی، بهینه سازی تعامل عوامل تولید
• گسترش منابع مالی و کارآمدسازی مدیریت آن در جهت افزایش ظرفیت تولید ملی و کاهش هزینه های تأمین مالی مورد نیاز بویژه با ساماندهی، گسترش و حمایت از نهادهای مالی توسعه ای و بیمه ای.
سیاستهای کلی نظام در امور «تشویق سرمایه گذاری»
• تقویت و حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تعاونی در فعالیت‌های اقتصادی کشور برابر با سیاستهای ابلاغی اصل 44 قانون اساسی.
• افزایش بهره‌وری اقتصاد کشور با اصلاحات و اقدامات لازم بویژه اصلاحات ساختاری و مدیریتی و کاهش هزینه‌های مبادله و رفع موانع.
• توانمندسازی بخش‌های خصوصی و تعاونی بر ایفای فعالیت‌های گسترده و اداره بنگاه‌های اقتصادی بزرگ.
نقش هلدینگ ها در تحقق این سیاست هاست که به ارزیابی و رتبه بندی آن ها اهمیت بالایی میدهد. از جمله مزایای اررزیابی هلدینگ ها می توان به مواردی همچون، امکان مقایسه شرکت با شرکت های رقیب، شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای بالقوه و بالفعل به منظور برنامه ریزی راهبردی برای شرکت، ارزیابی عملکرد و تصمیمات مدیران هلدینگ و شرکت های زیر مجموعه آن، تصمیم گیری های بهینه در خصوص انجام سرمایه گذاری ها، معرفی فرصت های سرمایه گذاری به سرمایه گذاران و اعتباردهندگان و همچنین کمک به تصمیم گیری های دولت در سیاستگذاری های مربوط به فضای کسب و کار اشاره نمود.
در ادامه خلاصه ای از شرایط قانونی حاکم بر فعالیت هلدینگ¬ها در کشور ارائه می شود. رعایت برخی از شرایط و الزاماتی که در ادامه می¬آید در صورت ثبت شرکت مادر (هلدینگ) نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ضرورت پیدا
می¬کند و در صورتی¬که هلدینگ از ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار معاف باشد، مشمول آن شرایط نخواهد بود:
در قانون تجارت در خصوص شرکت¬های هلدینگ سخنی به میان نیامده است.
هلدینگ¬ها از مصادیق نهادهای مالی محسوب می‌شوند. (ماده 4 آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار)
نهادهای مالی از جمله هلدینگ¬ها باید نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت برسند. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم)
نهادهای مالی از جمله هلدینگ¬ها برای ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بایستی شرایط ثبت نزد این سازمان را احراز نمایند. (حداقل سرمایه هلدینگ¬ها 100 میلیارد ریال می¬باشد.) این نهادها بر حسب شرایط ممکن است از ثبت نزد سازمان معاف شوند، از الزام به ثبت نزد سازمان مستثنی گردند و یا از فعالیت به عنوان یک نهاد مالی کناره‌گیری نمایند. (ابلاغیه شرایط معافیت شرکت سرمایه¬گذاری و مادر (هلدینگ) از ثبت نزد سازمان و حداقل سرمایه این نوع از نهادهای مالی و دستورالعمل شناسایی و ثبت نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار نزد سازمان بورس و اوراق بهادار)
سازمان ثبت اسناد و املاك کشور مکلف است هلدینگ¬ها را فقط با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت نماید. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم)
صلاحيت حرفه‌اي اعضاي هيئت‌مديره و مديران این شرکت¬ها باید به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادر برسد. منظور از صلاحیت حرفه¬ای دارا بودن سوابق علمی، تحصیلی و تجربی مرتبط با مدیریت و حسن سابقه فعالیت مرتبط با مدیریت از سوی مدیر تعریف شده است. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم، ماده 29 قانون بازار اوراق بهادار، ماده 13 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و آئین¬نامه آن)
حداقل سرمايه، موضوع فعاليت در اساسنامه، نحوه گزارش‌دهي و نوع گزارش‌هاي ويژه حسابرسي نهادهاي مالي از جمله هلدینگ¬ها بايد به تأييد سازمان بورس و اوراق بهادار برسد. (ماده 29 قانون بازار اوراق بهادار)
هرگونه تغییرات در اساسنامه و سرمایه هلدینگ¬ها منوط به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار طبق ضوابط مربوطه است. (بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج ساله پنجم)
تأسیس نهادهاي مالي از جمله هلدینگ¬ها منوط به ثبت نزد سازمان بورس است و فعاليت آنها تحت نظارت این سازمان انجام مي‌شود. (ماده 28 قانون بازار اوراق بهادار)
در صورتی‌که بیش از 50 درصد از دارایی‌های شخص حقوقی که به اوراق بهادار اختصاص داده شده است، در سهام، سهم‌الشرکه یا واحدهای سرمایه‌گذاری شرکتها، مؤسسات یا صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری شده باشد که به موجب این سرمایه‌گذاری، شخص حقوقی به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود در شرکت، مؤسسه یا صندوق سرمایه‌پذیر نفوذ قابل ملاحظه یافته یا کنترل آن را به‌دست آورده است، آن‌گاه شخص حقوقی به عنوان یک شرکت مادر (هلدینگ) محسوب می‌گردد. این میزان سرمایه¬گذاری در طی زمان باید به 70 درصد برسد.