زانکو عطایی‌پور- معاون امور معادن و صنایع معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران
برمبنای ارقام اعلام‌شده، بخش معدن و صنایع معدنی در ماه‌های ابتدایی امسال افزایش صادرات را تجربه کرده‌اند اما سهم معادن در این رشد، کمتر از صنایع معدنی بوده است.
کمرنگ بودن بخش معدن نسبت به صنایع معدنی در سهم صادرات، دلایل مختلفی دارد که می‌توان یک به یک به بررسی آنها پرداخت. یکی از این دلایل مصرف عمده مواد معدنی خام یا کنسانتره در صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی معدنی کشور است. به عبارتی دیگر، صنایع معدنی کشور به دلیل افزایش تولید، در این مدت نیاز بیشتری به مواد اولیه (مواد معدنی) داشتند. از این رو، نیاز بازار داخلی طی این روند رشد داشته و معادن وظیفه تامین مواد اولیه این بازار را در وهله نخست برعهده داشتند. تا وقتی تولیدکنندگان و صنعتگران داخلی نیازمند مواد معدنی باشند، از نظر مدیریت زنجیره تامین، صادرات این مواد در اولویت سیاست‌گذاری‌ها نخواهد بود. بنابراین تحت تاثیر این عامل مهم، معادن در مدت اخیر نتوانستند به فعالیت‌های صادراتی خود توسعه بخشند.
از دیگر عوامل کمرنگ بودن نقش معادن و مواد معدنی در بازارهای صادراتی را می‌توان سیاست‌گذاری‌های دولتی مطرح کرد. وضع عوارض و محدودیت‌های صادراتی یکی از مهم‌ترین سیاست‌گذاری‌های نهادهای دولتی متولی بخش معدن بوده که سد راه فعالان معدنی برای صادرات شده است.
توجه همزمان به داخل و خارج
باید توجه داشت که نگاه صرف و محدود به بازار داخلی و تداوم چنین سیاست‌هایی در بخش معدن می‌تواند عوارض و پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد. به‌عنوان مثال، در دهه گذشته به دلیل سیاست‌گذاری‌های دولت وقت، شاهد رونق پروژه‌های ساختمان‌سازی بودیم و در پی این اتفاق بازار تقاضای داخلی مواد معدنی پرتب‌وتاب شد. با گسترش پروژه‌های شهرسازی، بازار مواد معدنی مورد استفاده در فرآیند ساختمان‌سازی مانند سنگ آهن و مواد اولیه سیمان، کاشی و سرامیک رونق پیدا کرد. در نتیجه برای تامین این نیاز بازار داخل کارخانجات و واحدهای فرآوری متعددی برای تولید این مواد اولیه (مانند کارخانجات سیمان) احداث شدند.
پس از پایان پروژه‌های مسکن و ساختمان‌سازی در آن برهه زمانی، تقاضا برای مواد اولیه کاهش چشمگیری یافت و بسیاری از این کارخانه‌ها و واحدهای فرآوری با مشکل تولید بیش از ظرفیت بازار رو‌به‌رو شدند. همچنین این کارخانه‌ها نتوانستند تولید مازاد خود را وارد چرخه صادرات کنند و این یکی از مهم‌ترین مشکلات فعالان بخش معدن در آن زمان بود.بنابراین می‌توان گفت نه‌تنها در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی برای بازار داخل (با درنظر گرفتن پیش‌بینی‌ها و مخاطرات احتمالی) لازم است سیاست‌های صادراتی مناسبی برای تمامی مواد معدنی درنظر گرفته شود چراکه توجه و تاکید تنها بر تامین نیاز بازار داخل نه‌تنها ما را از ثمرات مهم و چشمگیر حضور در بازارهای جهانی باز خواهد داشت، بلکه منجر خواهد شد تا نتوانیم دوراندیشی و برنامه بلندمدت مناسبی برای تقاضاهای داخلی داشته باشیم. از این رو، با هر نوسان و تغییر شرایط، بخش معدن دچار بحران اقتصادی خواهد شد.
حضور مداوم و با‌برنامه
پرداختن به مبحث صادرات در بخش‌های معدنی یکی از نیازهای امروزه این حوزه به شمار می‌رود چراکه اساسا هیچ صنعت و فعالیت اقتصادی از جمله بخش معدنی و معادن بدون حضور در بازارهای جهانی، نمی‌تواند به توسعه و درآمدهای پایدار برسد.
برای توسعه صادرات بخش معدن باید به مسائل و موارد متعددی توجه کرد؛ نخست آنکه سیاست‌گذاری‌های صحیح در این حوزه از مهم‌ترین مباحث است چراکه بدون رویکرد درست و منطقی نمی‌توان برنامه‌ریزی مناسب برای این مسئله داشت و در نهایت به موفقیت رسید. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، وضع عوارض صادراتی سنگین و ممنوعیت‌های صادرات بخش معدن توسط نهادهای دولتی بخش معدن، یکی از مهم‌ترین موانع حضور فعالان معدنی ایرانی در بازارهای جهانی است. بنابراین در گام نخست به نظر فعالان معدنی و کارشناسان این حوزه بهتر است با تصحیح سیاست‌گذاری‌های فعلی صادراتی بخش معدن، به سمت بهبود شرایط حرکت کنیم.
از دیگر عوامل مهم در توسعه صادرات بخش معدن، شبکه‌سازی و اتصال بازار مواد معدنی ایران به بازارهای جهانی است. به عبارتی، حرکت به سمت حضور مداوم، مستمر و برنامه‌ریزی‌شده در بازارهای صادراتی جهانی می‌تواند ثمرات مهم و مفیدی برای بخش معدن ما به همراه داشته باشد. اساسا در اقتصاد رقابتی جهان، محصولات معدنی قابل رقابت، با تداوم حضور می‌توانند سهم همیشگی در مارکت جهانی داشته باشند.
برندینگ همراه با افزایش کیفیت
توجه به برندسازی و ضرورت بازاریابی تخصصی مواد معدنی ایرانی در بازارهای جهانی به‌ویژه برندینگ سنگ‌های تزئینی، سنگ‌های گوهری و نیمه‌گوهری کشور نیز از دیگر عوامل مهم در توسعه صادرات هستند. باید توجه داشت بهره‌گیری از اصول مدیریت کیفیت یکی از شروط اساسی ماندگاری در بازارهای جهانی است چراکه به محض افت کیفیت محصولات صادراتی، محصولاتی مشابه باکیفیت بالاتر جایگزین آن شده و به‌راحتی بازارها را از دست خواهیم داد.
سنگ آهن، سنگ‌های تزئینی، سنگ‌های گوهری، مس و سرب و روی از جمله مواد معدنی در کشور هستند که قابلیت‌های صادراتی بالایی دارند. در این میان ارزش افزوده صادرات سنگ‌های تزئینی بسیار بالا است زیرا غیر از مصارف زینتی معمول، با افزایش مصرف سنگ‌های تزئینی در پروژه‌های مسکن دنیا و معماری‌های نوین، تقاضای این محصولات در ابعاد جهانی افزایش یافته است. در نتیجه فرصت بسیار مناسبی برای صنعت سنگ کشور ما ایجاد شده که انتظار می‌رود تا به سمت کسب سهم از این بازارها حرکت کنیم. هرچند متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد کاهش سهم ایران در بازارهای جهانی صنعت سنگ بنا به دلایل مختلفی بوده‌ایم و رفع مشکلات صادرات حوزه باید در دستور کار بخش خصوصی این حوزه و نهادهای دولتی متولی بخش معدن قرار گیرد چراکه با وجود این موانع و کاهش حضور صنعت سنگ ما در جهان، این فرصت را برای سایر کشورهای رقیب در عمل فراهم کرده‌ایم.
منبع:روزنامه صمت