then 'Add to home screen'
then 'Add to home screen'
در برنامه ایران فود اکو ایران و در گفت و گو با حسین زاهدی، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران چالش های صنعت غذا بحث شده و تلاش شده به این پرسش پرداخته شود که پایدار سازی در این بخش چگونه رخ می دهد؟
آقای زاهدی وضعیت فعلی صنعت غذا را چطور ارزیابی می کنید؟ چه نقاط قوت و چه چالش هایی در این صنعت می بینید؟ این چالش ها شامل چه بخش هایی از (تولید، توزیع ، صادرات و غیره) می شود؟
حسین زاهدی: صنایع غذایی از جمله صنایعی است که به دلیل دارا بودن مزیت‌های نسبی در صادرات، ایجاد ارزش افزوده و اشتغال‌زایی بالا و توسعه فعالیت‌های کشاورزی می‌تواند نقش موثری در اقتصاد کشور داشته باشد. در حال حاضر صنایع غذایی دارای سهم ۳.۷ درصدی از تولید ناخالص داخلی و سهم ۱۸ درصدی از کل اشتغال صنعتی است. همچنین صنایع غذایی ایران از ارزش افزوده بخش صنعت حدود ۱۱ درصد سهم دارد.
در حال حاضر ۸۳۰۰ واحد صنعتی ثبت شده در صنعت غذایی با اشتغال ۳۶۱ هزار نفر و تولید ۴۰ میلیون تن فرآورده غذایی فعال هستند. براساس همین فعالیت ها صادرات صنایع غذایی ایران به ۷/۳ درصد از کل صادرات صنایع رسیده است. در حالی که صادرات صنایع غذایی در جهان حدود ۷۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ بوده و صادرات ایران نسبت به صادرات جهانی حدود ۳/۰ درصد است.
بازارهای اصلی صنایع غذایی ایران کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان، پاکستان، امارات و ترکیه هستند.
اجازه بدهید برخی از چالش های عمومی و خاص این صنعت را هم اشاره کنم:
نوسانات نرخ ارز و مشکلات عدیده در تامین مواد‌اولیه بسته بندی
– افزایش قیمت تمام شده باتوجه به تصمیمات ارزی در داخل کشور
– افزایش سالیانه قیمت نهاده‌ها
– دخالت دولت در قیمت گذاری
– بوروکراسی دست‌و‌پا گیر اداری در دستگاه‌های اجرایی
– تعدد تشکل‌های موازی با تصمیم گیری‌های متفاوت
– ضعف سلامت غذایی برخی اقلام کشاورزی (مواد‌اولیه صنایع غذایی)
– شناسنامه دار نبودن بخش اعظم محصولات کشاورزی (مواد‌اولیه صنایع غذایی)
– مشکلات ناشی از باقیمانده سموم دربرخی از محصولات کشاورزی (مواد‌اولیه صنایع غذایی)
– اعمال محدودیت‌های مقطعی در حوزه صادرات
– بی‌ثباتی مقررات حاکم در بخش صنایع غذایی
– کمبود نقدینگی برای اصلاح زیر ساخت‌ها و خرید دستگاه‌های بسته بندی نوین
– زمان طولانی چرخش سرمایه به دلیل فصلی بودن محصولات کشاورزی
– کاهش توان رقابت با سایر کشورها به دلیل بالا بودن هزینه تأمین مالی
– بالا رفتن هزینه‌های حمل‌و‌نقل
– پایین آمدن کیفیت مواد غذایی به دلیل شرایط نامناسب حمل و نگهداری
– مشکلات نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات
– حذف مشوق‌ها و جوایز صادراتی
– چالش‌های انتقال نرخ ارز و نرخ تسعیر ارز
– بهره بانکی بالا
– اثر تحریمها برنقل و انتقال وجوه و مشکلات ناشی از ان
– اثر تحریمها بر خریداران عمده در کشورهای هدف
– کمبود نقدینگی واحدها با توجه به افزایش قیمت ارز
– تحمیل دموراژدر گمرکات به دلیل عدم تخصیص و یا تأمین به موقع ارز
ناترازی انرژی به ویژه برق و خسارتی که به این صنعت وارد می کند
آقای زاهدی به نظر شما چه تغییرات و بهبودهایی در سیاست گذاری دولتی برای حمایت از صنعت غذا در ایران لازم است؟
حسین زاهدی: تجدید نظر در نحوه تخصیص ارز به واردات مواد اولیه، از دغدغه‌های اصلی فعالان اقتصادی به‌ویژه صنعت غذا است. بسیاری از مواد اولیه غذایی ناگزیر است که از دیگر کشورها تامین شود. ما ناچار به واردات بسیاری از ماشین‌آلات و دستگاه‌ها از سایر کشورها هستیم. بسته‌بندی ما هنوز به خودکفایی کامل نرسیده و ما چاره‌ای جز واردات بسیاری از مواد اولیه بسته‌بندی خود نداریم. تمام این موارد قطعا متاثر از نوسانات نرخ ارز خواهد بود و افزایش نرخ ارز به‌شدت تولیدکنندگان را تحت فشار قرار می‌دهد.
همچنین موضوع بعدی بر سر قیمت‌گذاری است. سالهاست دولت و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، بانی قیمت‌گذاری محصولات غذایی است. این روند با توجه به نوسان قیمت ارز و افزایش تورم مواد اولیه، تولیدکننده‌ها را با زیان‌های جدی روبه‌رو کرده است. از این‌رو به نظر می‌رسد آزادسازی قیمت‌ها و ایجاد فضای رقابتی میان تولیدکنندگان باعث شود بازار غذای کشور به یک ثبات مطلوب برسد. در تمام دنیا همواره قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و دولت‌ها عمدتا در بخش نظارتی فعالیت دارند. این درحالی است که در ایران قیمت‌گذاری دستوری جز ضرر برای تولیدکنندگان رهآورد دیگری نداشته است.
به نظر شما آیا قوانین و مقررات موجود در کشور برای تسهیل فعالیت صنعتگران حوزه غذا مناسب است؟ چه تغییراتی در این قوانین باید اجرا شود؟
حسین زاهدی: خیر، ما کلکسیونی از قوانین مزاحم و دست و پاگیر را در کشور به ویژه در صنعت غذایی داریم. مقررات موازی بین چند دستگاه اجرایی روز به روز به مشکلات این صنعت اضافه کرده است. مثالی در خصوص صدور مجوز های موازی خدمت شما عرض می کنم. شرکت های پخش فرآورده های غذایی که غیر دارویی محسوب می شوند سالهاست که مجوز فعالیتشان را از وزارت صمت گرفته اند و از زمان الزام به ثبت اطلاعات، هم در سامانه جامع تجارت و هم در سامانه انبارها اطلاعاتشان را ثبت می کنند. الان چند سال است که ضرورت اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو هم در حال اجراست. یعنی علاوه بر ثبت اطلاعات در سامانه هایی که گفتم باید در سامانه TTAC هم اطلاعاتشان را وارد کنند. واقعا این کار با یکپارچه سازی داده های کاربران بین سامانه های دولتی کار سختی است؟
از این دست قوانین در کشور کم نداریم، متاسفانه اینها بدون مشورت تشکل های بخش خصوصی در کشور تنظیم شدند و حالا هر کدام به یک چالش بزرگ تبدیل شدند.
با توجه به شرایط تورمی، چه راهکارهایی برای کنترل قیمت مواد غذایی در بازار پیشنهاد می کنید؟
حسین زاهدی: آزادسازی قیمت ها، جلوگیری از مداخله مستقیم دولت در قیمت گذاری دستوری، قیمت باید از طریق فرآیند عرضه و تقاضا و در یک فضای رقابتی تعیین شود و به عنوان یک مزیت رقابتی بین برندها قرار گیرد. آنوقت نوع تولید محصول غذایی هم بر اساس نیاز هر بازار و قیمت آن در بازار کاملا قابل برنامه ریزی از سوی تولیدکننده است و این فشار تورمی را از دوش تولیدکننده بر میدارد.
به عنوان مثال دولت واردات ماشین آلات صنایع غذایی برای آنهایی که نمونه تولید داخل دارند را ممنوع کرد. همین کار را در صنایع دیگری مثل صنعت خودرو انجام داده بود. نتیجه چه شد، انحصارگرایی در بازار ایجاد شد. خودرو ساز داخلی چون رقیبی نداشت، محصولش را با هر کیفیتی که دلش خواست تولید کرد چرا که خریدار هم برایش صف بسته بود و به سازش می رقصید. خوب این تولیدکننده ای که قصد رقابت در یک بازار به خصوص منطقه ای را دارد اگر اسیر این به روز نبودن در ماشین آلات داخلی شود، چطور باید رقابت کند؟ باید در یک فضای آزاد تولیدکننده حق انتخاب داشته باشد. چرا که خوب می فهمد اگر با دستگاه ایرانی تولیدکند چه قیمت تمام شده ای دارد، اگر با دستگاه چینی باشد چطور و اگر با دستگاه مثلا آلمانی باشد چطور؟ بسته با بازار هدفش انتخاب می کند که چه مدلی تولید کند و چطور از قیمت به عنوان یک مزیت رقابتی استفاده کند.
آقای زاهدی نقش و تاثیر تحریم های اقتصادی در صنعت غذا را چطور ارزیابی می کنید؟
حسین زاهدی: تاثیر مستقیم داشتند بر صنعت غذایی در کشور. اولا که در نقل و انتقال بانکی در حوزه صادرات تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با مشکل مواجه شدند. و تا تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا برداشته نشود، تا نظام بانکی ما همراه با سامانه های جهانی نشود این مشکلات همراه این صنعت هستند. یکی دیگر از اثرات تحریم بر واردات محصولات اولیه این صنعت است. تولیدکننده مجبور شده چند کشور را دور بزند تا خوارک اولیه خود را به کشور بیاورد. مخاطات سیاسی و منطقه ای باعث شده بسیاری از محصولات کشاورزی که ایران به واردات آنها وابسته است با مشکل مواجه شود. مثل واردات ذرت از اوکراین. ماشین آلات پیشرفته و بروز در دنیا توسط برخی کشورهای اروپایی تولید می شود که واردات این ماشین آلات به کشور بسیار کار دشواری است. دسترسی ایران به بازارهای جهانی محدود شده، ورود برندهای ایرانی در بسیاری از بازارهای جهانی و منطقه ای به واسطه وجود تحریم ها امکان پذیر نیست. | تحریمها باعث کاهش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در صنایع غذایی شده‌اند. کاهش سرمایه‌گذاری به‌دلیل افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سودآوری، منجر به کاهش نوآوری و بهبود محصولات شده است. این موضوع باعث کاهش کیفیت محصولات و کاهش توان رقابتی صنایع غذایی ایران در بازارهای جهانی شده است. از طرفی دیگر چون این تحریم ها درست مدیریت نشد در امنیت غذایی در داخل کشور هم تاثیر گذاشته است.
به نظر شما آیا زیرساخت های لازم برای صنعت غذا در کشور فراهم است؟
حسین زاهدی: به طور دقیق نمی توان گفت. شرایط موجود را که نگاه می کنیم خیر. ولی اگر برنامه ریزی کنیم برای توسعه زیرساخت های نگهداری کالاها استفاده از اتوماسیون های ذخیره سازی شبکه ای، شبکه حمل و نقل جاده ای و ریلی را به صورت مویرگی، تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی و اصلاح ساختار فرآورده های کشاورزی می توانیم به این صنعت جان دوباره بدهیم. شرکت های پخش مویرگی دارای ناوگان فرسوده ای هستند و در تکمیل منابع انسانی هر روز با چالش مواجه هستند. شبکه حمل مویرگی ریلی و استفاده از بنادر خشک هم آن طور که در دهه نود با جدیت دنبال می شد، جلو نرفت.
آقای زاهدی نقش بخش خصوصی و سرمایه گذاری های داخلی و خارجی را در توسعه صنعت غذا چطور ارزیابی می کنید؟
حسین زاهدی: بخش خصوصی سرمایه لازم برای ایجاد و توسعه فعالیت هایش را از طریق بانک ها تأمین می کند. متاسفانه در این دو سه سال اخیر شبکه بانکی در خدمت تولید نبوده است. بانک ها برای واحدهای ایجادی تسهیلات قابل توجهی نداده اند و در قالب سرمایه در گردش با معدل حساب و ان هم با نرخ بهره بالا ارائه دادند که باعت کاهش سرمایه بخش خصوصی و به تعطیلی کشاندن بسیاری از واحدها شده است.
سرمایه گذاری خارجی به واسطه شرایط موجود کشور وجود نداشته است / سرمایه گذار داخلی هم سراغ بازارهای با سوددهی لحظه ای و بالا می رود و درگیر چالش های این صنعت نمی شود.
به نظر شما چه فرصت هایی برای رشد و توسعه صنعت غذا در ایران وجود دارد که در حال حاضر به طور کامل از آنها بهره برداری نمی شود؟
حسین زاهدی: کشور ما به دلیل برخورداری از موقعیت های جغرافیایی خوب و منابع طبیعی غنی، در بخش کشاورزی بسیار مستعد است. ولی در خلق ارزش افزوده در محصولات کشاورزی و تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی متاسفانه اقدامات چشم گیری صورت نگرفته و باعث شده در برخی از محصولات کشاورزی خام فروشی کنیم. ما زعفران را به صورت فله ای به اروپا و کشورهای همسایه صادر می کنیم.
تولید محصولات غذایی ارگانیک نیز، یکی از فرصت‌های دیگر در صنعت غذایی است. با توجه به روند رو به رشد مصرف محصولات ارگانیک، تولید کنندگان می‌توانند با تولید محصولات ارگانیک، در بازار رقابت کنند. با افزایش آگاهی مردم در مورد سلامتی و زندگی سالم، افراد تمایل بیشتری به استفاده از خوراکی‌های ارگانیک نشان می‌دهند.
برای رسیدن به این هدف، تولید کنندگان باید به اصول کشاورزی ارگانیک، نگهداری و بسته‌بندی محصولات ارگانیک توجه کنند. تولید محصولات غذایی بهداشتی نیز در این حوزه قرار می گیرد. با توجه به افزایش توجه به سلامت و بهداشت در جامعه، تولید کنندگان می توانند با تولید محصولات بهداشتی، در بازار رقابت کنند.
با توجه به پیشرفت فناوری و نیاز مصرف کنندگان به محصولات غذایی با کیفیت و نوآورانه، تولید کنندگان می‌توانند با بهره گیری از فناوری‌های جدید، محصولاتی نوآورانه و با کیفیت تولید کنند. به عنوان مثال، تولید محصولات غذایی با استفاده از فرآیندهای اتوماسیون شده، استفاده از روش‌های پردازش غذایی جدید و تولید محصولات غذایی با استفاده از فناوری های نانو، از جمله راهکارهایی هستند که فعالان این صنعت می توانند از آن ها بهره ببرند و در توسعه ی بازارهای جدید فعالیت نمایند.
توسعه بستر فروش آنلاین، یکی دیگر از فرصت های کسب و کار در صنعت غذایی است. با توجه به روند رو به رشد خرید آنلاین، فعالان حوزه ی صنعت غذا می توانند با ارائه محصولات خود در بسترهای فروش آنلاین، به بازار مصرف دسترسی بیشتری پیدا کنند. برای رسیدن به این هدف، باید به توسعه بسترهای فروش آنلاین، بهسازی و بهینه سازی وب سایت خود و ارائه خدمات پس از فروش موثر توجه ویژه ای نمایند.
و سوال پایانی با در نظر گرفتن چشم انداز شما به صنعت غذا آیا پیامی برای فعالان صنعت غذا و همچنین مصرف کنندگان دارید؟
حسین زاهدی: صنعت غذا، سبقه ای به اندازه ی قدمت وجود انسان دارد و در حال حاضر هم در کشور ما افراد بسیار باهوش و با سلیقه ای در این صنعت فعالیت می کنند که نیاز مخاطبان را به خوبی درک کردند. سلیقه غذایی مردم هم طی چند سال اخیر برگرفته از رشد شبکه های اجتماعی کاملا در حال تغییر است. اگر مخاطب شناسی و آگاهی از وضعیت بازار در میان تولیدکنندگان تقویت شود قطعا نتایج اثربخشی برای صنعت خواهد داشت. مفاهیم مارکتینگ هم که جزء جدایی ناپذیر این صنعت است و توجه به بخش هایی مثل بسته بندی با شناخت مخاطب، تبلیغات و بازاریابی از ضروریات این صنعت است. نوآوری در بسته بندی و نوع محصولات غذایی نقش مهمی در توسعه این صنعت دارد.
